Cesja wierzytelności: najważniejsze informacje dla wierzycieli

Cesja wierzytelności to wciąż stosunkowo mało znane a jednocześnie potencjalnie wysoce zyskowne rozwiązanie. W wielu przypadkach realizacja cesji zaległej należności może stanowić dla wierzyciela wręcz jedyną możliwość dla odzyskania przynajmniej pewnej części długu. Co więcej, według ekspertów regularne korzystanie z cesji wierzytelności w przypadku wielu firm stanowi jeden z kluczowych elementów utrzymania płynności finansowej. Wiąże się przede wszystkim z wciąż nader powszechnym zjawiskiem nieterminowego regulowania należności przez kontrahentów lub całkowitego unikania spłaty.

Dobitnych dowodów dostarczają w tym punkcie publikowane w każdym roku raporty tytułowane „Portfel należności polskich przedsiębiorstw”. Dzięki tej inicjatywie badawczej, stanowiącej wspólne dzieło Krajowego Rejestru Długu oraz Konfederacji Przedsiębiorstw Finansowych, wiemy, że około 50% polskich firm zmaga się z problemem regularnych braków płatności na czas.

Co więcej, w przypadku aż prawie 20% przedsiębiorstw zaległe należności stanowią co najmniej 50% całego portfela należności. Nie trzeba chyba dodawać, że w takiej sytuacji płynność finansowa oraz w konsekwencji również samo przetrwanie firmy na rynku są poddawane naprawdę poważnemu obciążeniu, zwłaszcza w odniesieniu do małych oraz średnich przedsiębiorstw.

Cesja wierzytelności może więc okazać się wysoce skuteczną opcją w niektórych przypadkach. Tym bardziej, że scedowanie posiadanych wierzytelności na inny podmiot bynajmniej nie musi z konieczności wiązać się ani z ze zbyciem całości długu ani nawet ze zbyciem długu w sensie właściwym (będzie o tym mowa w dalszej części tekstu).

– Na czym więc polega cesja wierzytelności?

– W jakich podstawowych wariantach występuje ten mechanizm oraz dlaczego wiedza na temat jego działania może w istotny sposób pomóc Tobie w efektywnym prowadzeniu firmy?

Poniżej prezentujemy krótkie kompendium wiedzy, które zawiera odpowiedzi na wszystkie kwestie w tym temacie.

Czym jest i jak działa cesja wierzytelności?

Sam wyraz cesja pochodzi od łacińskiego cessio. Jedno z najbardziej znanych zastosowań tego pojęcia jeszcze w ramach prawa rzymskiego był przepis „In iure cessio”, regulujący kwestię zbywania własności cennych przedmiotów, nieruchomości oraz…niewolników.

Co ciekawe, często podkreśla się, że prawo „In iure cessio” miało wręcz fundamentalne znaczenie dla płynnego działania Imperium Rzymskiego. Jednym z bardziej charakterystycznych elementów owego mechanizmu było całkowite pominięcie w przepisie prawa „reconventio”.

Sam mechanizm przepisu rzymskiego „In iure cessio” w pewien sposób naprowadza nas na sposób działania cesji wierzytelności.

Występują w niej jedynie dwa podmioty:

• 1. Cedent – podmiot będący dotychczasowym właścicielem wierzytelności
• 2. Cesjonariusz – podmiot, który dokonuje nabycia wierzytelności stając się w ten sposób jej prawnym właścicielem

Umowa cesji wierzytelności w sposób całkowity pomija wręcz dłużnika, któremu nie przysługuje żadne prawo do zgłoszenia przepisu lub wszczęcia postępowania mającego na celu zablokowanie cesji.

Co więcej, polskie prawo nie wymaga nawet tego, aby wierzyciel informował dłużnika o tym, iż wierzytelność częściowo lub też całkowicie zmieniła prawnego właściciela.

Tym niemniej, z powodów czysto praktycznych udzielenie dłużnikowi informacji jest wskazane po prostu ze względu na przebieg procesu windykacji należności, co zostanie wyjaśnione później.

Kolejną istotną informację, która zresztą była już wzmiankowana powyżej, stanowi fakt, iż cesja bynajmniej nie musi wiązać się ze zbyciem całego długu.

Wierzyciel może mianowicie sprzedać jedynie owego długu część. W praktyce taka forma często jest wybierana przez przedsiębiorców: zbycie części długu podmiotowi, który dysponuje bardziej efektywnym aparatem egzekucji należności w pewien sposób dopinguje bowiem dłużnika.

Jednocześnie wierzyciel nie zbywa od razu całości praw do należnego mu długu, co w perspektywie praktycznej może oznaczać mniejszą stratę finansową. Należy bowiem pamiętać, że podmioty zainteresowane nabyciem cudzych długów raczej na pewno nie przedstawią oferty opiewającej na 100% lub chociażby 90% wartości wierzytelności. Rozpoczęcie ewentualnego zbywania długu poprzez jedynie częściową cesję wierzytelności może być więc uznawane za opcję potencjalnie bardziej opłacalną, niż jednorazowe zbycie całego zadłużenia bez czekania na reakcję dłużnika.

Cesja powiernicza: na czym polega?

Alternatywnym rozwiązaniem w stosunku do standardowej cesji wierzytelności jest cesja powiernicza zwana czasami również cesją zwrotną. W tym wypadku mechanizm działania jest już jednak nieco bardziej złożony.

Wierzyciel również dokonuje co prawda zbycia posiadanej wierzytelności, jednak w odróżnieniu od właściwej cesji nie kończy to relacji na linii cedent- cesjonariusz. Rolą tego ostatniego nie jest bowiem jedynie nabycie długu lecz również jego odzyskanie od dłużnika. Następnie wierzytelność zostaje zwrócona właściwemu właścicielowi.

Mechanizm można przedstawić podług następującego schematu:

• 1. Podmiot X dokonuje cesji powierniczej wierzytelności na rzecz podmiotu Y. Przedmiotem umowy jest zadłużenie jakie w stosunku do podmiotu X posiada podmiot Z.
• 2. Podmiot Y przejmuje wierzytelność a następnie rozpoczyna działania mające na celu pełne odzyskanie należności od podmiotu Z.
• 3. Po odzyskaniu należności od podmiotu Z, podmiot Y zwraca uzyskaną należność podmiotowi X, pomniejszoną o kwotę pobieranej przez siebie prowizji/opłaty za działalność.

W tym wypadku często używa się określeń takich, jak „wejście w prawa wierzyciela”.

Podmiotami nabywającymi długi na zasadzie powierniczej cesji wierzytelności przeważnie są kancelarie prawne specjalizujące się w odzyskiwaniu długów. Rzadziej tego rodzaju rozwiązania można znaleźć w ofercie firm stricte windykacyjnych choć i tam są dostępne. W czasach gdy na rynku polskim królują pożyczki dla zadłużonych bez zdolności kredytowej to właśnie wobec tych osób – obciążonych chwilówkami i borykających się ze złą historią w bazach dłużników – wszczynane są postępowania egzekucyjne uwzględniające wykorzystanie schematu cesji wierzytelności.

Co również istotne, w świetle obecnych przepisów nt. podatku VAT powiernicza cesja wierzytelności nie rodzi obowiązku podatkowego od towarów i usług.

Dlaczego warto informować dłużnika o zbyciu wierzytelności?

Wierzyciele po dokonaniu zbycia należności często nie mają już ochoty na jakikolwiek dalszy kontakt ze stwarzającym problemy dłużnikiem. Jest to jak najbardziej zrozumiałe z perspektywy psychologicznej, jednak warto pamiętać, że prawo przeważnie nie uwzględnia naszych odczuć i emocji.

Udzielenie dłużnikowi informacji o tym, że jego dług zmienił właściciela nie stanowi obowiązku prawnego ze strony byłego już wierzyciela. Tym niemniej, informacja taka może zapobiec pojawieniu się ewentualnych problemów.

Te mogą wystąpić w sytuacji, kiedy dłużnik, nie posiadając wiedzy na temat cesji wierzytelności, dokona częściowej lub też całkowitej spłaty zadłużenia na rzecz wierzyciela pierwotnego.

Wszystko wynika z przepisów Kodeksu Cywilnego. Mówią one o tym, że do momentu, w którym dłużnik nie uzyska wiedzy na temat zmiany wierzyciela (przeniesienia prawa do długu na inny podmiot), może on dokonać spłaty zadłużenia na rzecz wierzyciela pierwotnego.

Co oczywiste, taka sytuacja może stworzyć zarówno dla cedenta jak i cesjonariusza wyjątkowo kłopotliwą sytuację, która będzie wymagać podjęcia dodatkowych kroków prawnych w celu rozwiązania problemu.

Co jeszcze warto wiedzieć o cesji wierzytelności?

Bez wątpienia ważną informację stanowi także fakt, iż przedmiotem cesji wierzytelności mogą być nie tylko zobowiązania (długi) już istniejące, lecz również długi przyszłe. W tym wypadku istnieje jednak pewne ograniczenie prawne, a mianowicie zbycie przyszłych wierzytelności musi zawsze odnosić się do już zaistniałego stosunku prawnego pomiędzy cedentem a jego kontrahentem, na skutek której to umowy ewentualnie w przyszłości może dojść do zaistnienia długów.

Innymi słowy, poprzez cesję przyszłych wierzytelności można zabezpieczyć np. konkretną umowę. Nie można zaś całkowicie „oddać” wszelkich możliwych zobowiązań ze strony kontrahenta na rzecz cesjonariusza.

Ważnym wymogiem jest również nie doprowadzenie poprzez cesję do pogorszenia sytuacji dłużnika. Mówiąc inaczej, oznacza to, że nabywca wierzytelności nie będzie mógł np. domagać się do dłużnika spłaty należności na warunkach odmiennych niż te, które obowiązywały na bazie pierwotnej umowy pomiędzy dłużnikiem, a podmiotem zbywającym wierzytelność, tj. cedentem.